طراحی پلان واحد مسکونی یکی از دغدغه های اصلی سازندگان ساختمان است چرا که دقیقا فضایی را برای شما ترسیم خواهد کرد که سالیان متمادی مالک بنا در آن زندگی خواهد کرد خوشبختانه در سالهای اخیر توجه به نقشه ساختمان مسکونی به شکل استاندارد بیشتر مورد توجه قرار گرفته و کمتر با پلان هایی غیر استاندارد و سرشار از فضاهای پرت مواجه میشویم گرچه این رویه باید به صفر برسد و همین مقدار نیز بالا است اگر شما یک معمار و طراح پلان باشید حتما واحد های مسکونی و آپارتمان های بسیاری را از نزدیک مشاهده کردید که بخاطر یک نقشه نامناسب بسیاری از ایده ها و خلاقیت هایی را که امکان ایجاد آنها وجود داشته را از بین برده خصوصا در شهر های بزرگ که بخاطر هزینه بالای واحد های مسکونی یک آپارتمان خوش نقشه با همتای خود که از پلان مسکونی غیراستاندارد استفاده کرده تفاوت فاحشی در قیمت خواهند داشت.
بسیاری از مالکان نیز پس از خرید واحد های مسکونی با پلان نامناسب اقدام به طراحی داخلی به منظور رفع ایرادات و یا بازسازی منزل مسکونی خواهند داشت که تا حدودی معایب نقشه واحد مسکونی را رفع نمایند.نکته ای که بایستی بدان بپردازیم این است که در طراحی پلان مسکونی و اپارتمان ما با دو مسئله مواجه هستیم نکته اول ضوابط و اصولی است که از طرف شهرداری های محل سکونت اعلام می شود و لازم الاجراست و نکته دوم ذوق و خلاقیت و هنر طراحی معمار پروژه است که یک پلان مناسب را خلق میکند. به هین خاطر لازم است به این ظوابط و اصول طراحی پلان پرداخت.
بر اساس کتاب مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان ضوابط مربوط به طراحی ساختمان های مسکونی شامل طراحی پلان و طراحی نما ساختمان مسکونی تعریف می شود این ظوابط به طور کلی کلیه جزئیات طراحی پلان اپارتمان مسکونی را بیان می کنند ولی برای آشنایی کلی به برخی از مهم ترین موارد این ضوابط اشاره می کنیم.
یکی از مهم ترین پارامتر ها در رعایت این اصول جانمایی پارکینگ ها و فضایی که برای هر خودرو باید اختصاص داد شود به همراه ابعاد رمپ پارکینگ و شیب رمپ و و طول و عرض و شعاع گردش رمپ است چرا که با توجه به این موارد ستون گذاری های ساختمان صورت می گیرد و شکل پلان مسکونی وابستگی زیادی به این آیتم ها دارد از طرفی بسته به رعایت این ضوابط، طبقات مربوط به پارکینگ شما مشخص خواهد شد که بخشی پر هزینه از کار ساخت آپارتمان مسکونی خواهد بود اینکه مثلا شما دارای طبقات منفی باشید یا خیر و به چه تعداد طبقات منفی بایستی در نظر بگیرید وابسته به این امر است. از اینرو اگر طراحی پلان مسکونی شما به گونه مناسبی طراحی شود ممکن است با جانمایی خودروهای بیشتر در فضای مشخص شما را از ایجاد یک طبقه اضافی منصرف کند و صرفه جویی بالای برای سازنده بنا به بار خواهد آورد.
از دیگر موارد مشخص شده در این مبحث تعیین نمودن حداکثر و حداقل فضاهای داخل پلان مسکونی است مانند پذیرایی، اتاق خواب ها، آشپزخانه سرویس های بهداشتی همچنین حداقل و حداکثر ابعاد راه پله ها و ارتفاع پله ها و پاگردهای پله یا تعیین ارتفاع طبقات و ارتفاع کلی ساختمان، ضخامت سقف ها و اندازه ستون ها بر حسب نوع طراحی سازه ساختمان، همین طور اندازه پنجره ها نسبت به سطح واحد مسکونی و اندازه درب های داخلی پلان مسکونی درب سرویس بهداشتی، درب اتاق خواب ها و.. و است.
نکته مهم دیگری که در ظوابط شهرداری بر حسب مقررات ملی تعیین می گردد نحوه نورگیری فضاهای اصلی است به عنوان مثال فضاهایی مانند پذیرایی، آشپزخانه و اتاق خواب ها حتما باید دارای نور اصلی باشند در بخش بیرونی فضای آپارتمان مسکونی نیز درباره مساحت فضای سبز مورد نیاز در حیاط و قوانین مرتبط با گیاهان و درخت های قدیمی موجود در بنا و در بخش ورودی ساختمان اندازه درب های سواره و پیاده و تعبیه جک معلولان نیز حتما باید طبق این اصول پیش روند.
برای درک اهمیت این قوانین باید بدانیم که طراح پلان مسکونی در صورتی که حتی فقط یک مورد از ضوابط شهرداری در طراحی پلان مسکونی را رعایت نکند نقشه واحد از سوی شهرداری جهت اجرا و اخذ جواز تایید نخواهد شد. در واقع بخشی که به خلاقیت و ایده پردازی و تجربه طراح مربوط می گردد به این بستگی دارد که طراح این قوانین را کاملا بداند و بر طبق آن بهترین موارد را برای پلان خود در نظر بگیرد و دچار تعارضی نشود.
از اینرو با توجه به اهمیت داشتن یک طراحی پلان مسکونی به شیوه اصولی در این مطلب سعی میکنیم مراحل یک نمونه پلان مسکونی از صفر تا صد را با یکدیگر پیش رویم.
به جهت هر چه کاربردی تر بودن این مقاله مراحل طراحی پلان مسکونی را برای یک آپارتمان چهار طبقه تک واحدی در نظر می گیریم بنابراین روندی را که در ادامه مطلب مشاهده می نمایید با این فرض در نظر گرفته شده است.
اولین بخش از ترسیم پلان معماری، مطالعات معماری است در این بخش مسایل کلی و اولیه مانند اقلیم جغرافیایی منطقه، وضعیت فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی محل قرار گرفتن پروژه، منطقه شهرداری و ضوابط شهرداری مربوط به آن منطقه بسته به شهری که پروزه در ان قرار دارد، سلایق و انتظارات کارفرماو بودجه مورد نظر جهت ساخت و مواردی از این دست مورد برسی قرار می گیرد و با توجه به تمامی این آیتم ها و طرح کلی که در ذهن معمار شکل میگیرد در مرحله دوم این بخش نکات جزئی تر مانند جهت قرار گیری سایت نسبت به عوامل محیطی مثل نور خورشید یا جهت وزیدن باد های مزاحم و منظره اصلی و فرعی بنا، معابر اصلی و فرعی، طراحی سایت پلان یا همان پلان موقعیت که مهم ترین بخش آن شمالی یا جنوبی بودن ملک است و.. مورد نظر قرا رگرفته می شود و در پایان کلیه این آیتم ها مطالعات معماری ما را شکل می دهند و با توجه به مدنظر قرار دادن این جزئیات به مرحله بعدی از طراحی پلان معماری می رسیم.
پس از ترسیم سایت پلان و با توجه به نیاز های کارفرما مبتنی بر تعداد طبقات و واحد های مورد درخواست و اطلاعات دستور نقشه شهرداری شروع به طراحی می نماییم در اولین بخش که مهم ترین مرحله نیز در طراحی پلان می باشد تامین تعداد پارکینگ مورد نیاز ساختمان و مشخص نمودن درب ورودی پیاده و سواره (ماشین رو) و طراحی رمپ پارکینگ و و شیب مجاز آن در صورت نیاز است طراحی می شود طراحی پارکینگ از این رو حائز اهمیت است که ما در این بخش باید ستون گذاری های کلی ساختمان و همچنین جایگذاری راه پله و آسانسور را نیز انجام دهیم به علاوه هم زمان باید به نور مورد نیاز طبقات و ورودی راهروی واحد مسکونی فکر شود در نتیجه با جانمایی پارکینگ و درب ورودی و راه پله و آسانسور کلیات طراحی ما به صورت کامل مشخص خواهد شد تا در ادامه مراحل به جزئیات آن بپردازیم.
از بدیهیات یک پلان ساختمان مسکونی مجزا بودن محیط های خصوصی و عمومی از یکدیگر است به شکل کلی در طراحی پلان محیط های عمومی شامل پذیرایی و سرویس بهداشتی و.. و محیط های خصوص شامل اتق خواب و حمام و تی وی روم خصوصی و.. است.
محیط های خصوصی و عمومی معمولا در دو بخش سمت چپ و راست درب ورودی از یکدیگر مجزا می شوند و هدف از اینکار داشتن حریم خصوصی افراد است در واقع بخش عمومی بخشی است که معمولا به میهمانان تعلق دارد و بخش خصوصی به محیط هایی تعلق دارد که ساکنین منزل به آن می پردازند.
در مجاورت درب ورودی ساختمان برای اینکه ورودی مستقیما به هال یا پذیرایی باز نشود از یک پیش ورودی استفاده میکنیم که بسته به متراژ واحد در شرایطی که متراژ بالایی داشته باشیم یک اتاق مجزا جهت رختکن پیش بینی میشود و در شرایطی که مساحت زیربنا این اجازه را به ما ندهد در حد یک کمد دکوراتیو برای رختکن پیش بینی می شود.
همینطور برای جانمایی سرویس بهداشتی حتما باید در مجاورت ورودی در نظر گرفته شود و نزدیک به بخش خصوصی نباشد و برای رعایت بخش های خصوصی و عمومی ترجیحا سرویس بهداشتی نباید از فضای هال یا پذیرایی دید داشته باشد.
در گام بعدی به جایگذاری محل آشپزخانه در نقشه ساختمان مسکونی میرسیم آشپزخانه نباید از درب ورودی فاصله زیادی داشته باشد و مسیر ورودی به آشپزخانه ترجیحا مستقیم و بدور از پیچ و خم باشد تا برای جابجایی وسایل یا انتقال خرید های روزانه به آشپزخانه مشکلی نداشته باشیم.
در صورتی که محدودیت در مساحت بنا نداشته باشیم برای آشپزخانه مطبخ در نظر میگیریم و در غیر اینصورت یک بالکن به آن وصل میکنیم بهتر است در طراحی آشپزخانه از نور و منظره اصلی کمک گرفته نشود و این امکان به اتاق خواب و پذیرایی بدهیم. از حیث جانمایی بهتر است آشپزخانه به فضای خصوص مثل تی وی روم و میز ناهار خوری نزدیک باشد تا اینکه به فضای پذیرایی متمایل باشد همچنین بسته به شرایط فرهنگی و حریم خصوصی آشپزخانه به صورت اپن یا معمولی ساخته می شود.
در طراحی اتاق خواب ها مهم ترین نکات عبارتند از داشتن نور مستقیم برای اتاق ها و همین طور رعایت حریم خصوص اتاق خواب به گونه ای که درب اتاق به سمت فضای پذیرایی یا هال باز نشود و دید مستقیم نداشته باشد.
همیشه در طراحی اتاق خواب یک اتاق را مستر یا اصلی در نظر می گیریم و متراژ بزرگتری دارد و دارای حمام خصوصی است بسته به مساحت کل پلان در شرایط ممکن برای اتاق مستر خواب کلوزت روم نیز طراحی می کنیم.
کلیه اتاق خواب ها باید دارای کمد باشند و ترجیحا بایستی بالکن نیز داشته باشند همچنین حمام عمومی واحد را نزدیم به اتاق خواب هایی که حمام خصوصی ندارند جانمایی می کنیم.
بهترین قسمت ساختمان از منظر نور و دید واحد به بخش پذیرایی تعلق می گیرد و در اینده نیز پس از اتمام مراحل ساخت در بخش طراحی داخلی بیشترین کار را در این بخش خواهیم داشت و اهمیت بالاتری نسبت به سایر فضاها خواهد داشت.
در این گام به آکس بندی، ستون گذاری و دقیق نمودن ابعاد و اندازه ها می پردازیم و در صورت نیاز به جابجایی های جزئی برای ستون ها یا سایر موراد در این گام از طراحی انجام میشود پس از تکمیل این کارها نقشه ها را مبلمان می کنیم و داخل واحد به صورت شماتیک مبلمان می گردد پلان مبلمان برای فهم بیشتر طرح و ابعاد و اندازه ها و به منظور تفهیم کارفرما انجام می پذیرد.
پس از آن برای متراژ های زیر 2000 متر نقشه هاب آماده شده را جهت اخذ جواز به شهرداری منطقه پروژه ارسال می کنیم و در مورد نتاژ های بالای 2000 متر نیاز به طراحی نقشه های فاز دو معماری نیز داریم و پس از تهیه آنها نقشه ها جهت اخذ جواز به شهرداری ارسال می شوند.
در این گام و پس از تصویب و نهایی شدن طراحی فاز یک و نقشه های واحد مسکونی طرح کلی ساختمان به دست می آید و اقدام به طراحی فاز دو معماری می کنیم در این گام پلان های بدست آمده را دیتیله می نماییم همچنین اقدام به تهیه نقش های نازک کاری، نقشه های کف سازی، نقشه سقف های کاذب و نقشه ها و لی اوت های آشپزخانه و سرویس بهداشتی و مقاطع و وال سکشن ها و نقشه های نورپردازی معماری و جداول نازک کاری و.. می نماییم که به عنوان نمونه در لی اوت آشپز خانه و سرویس بهداشتی معین می گردد که خروجی فاضلاب یا محل هایی که بایستی عایق شوند و همینطور محل تهویه و.. تعیین میگردند یا در جدول نازک کاری نوع متریال و مصالح و مقدار و مساحت و حجم هر یک از انها تعیین می شود.
به شکل کلی پس از این مرحله یعنی طراحی پلان واحد مسکونی به ترتیب طراحی نمای ساختمان و سپس طراحی داخلی ساختمان صورت می پذیرد اما این روند تحت تاثیر ظوابط شهری است مثلا در شهر تهران جواز معماری تا زمان تایید و تصویب طراحی نما ساختمان صادر نی گردد و لذا کلیه مراحل طراحی نقشه ساختمان باید به شکل هم زمان با طراحی نما انجام بگیرند